WIELCY ŚLĄZACY, KTÓRZY MIELI WPŁYW NA LOS HARMONII

RAJMUND HANKE – WIELKI PRZYJACIEL ŚPIEWAKÓW

„Tym, co odeszli
nie wystarczą kwiaty.
Tym, co odeszli,
nie wystarczą znicze.
Tym, co odeszli, należy się pamięć
i refleksja nad tym, kim byli za życia.”

W sobotę, 14 lipca 2012 r. mszą św. w Sanktuarium św. Floriana w Chorzowie, którą koncelebrował Arcybiskup Damian Zimoń, rozpoczęły się uroczystości pogrzebowe śp. Rajmunda Hanke – wieloletniego Prezesa Oddziału Śląskiego Polskiego Związku Chórów i Orkiestr. Był wybitną postacią, inicjatorem wielu przedsięwzięć związanych z kulturą, prozaikiem, publicystą, historykiem dziejów lokalnych, animatorem społecznego ruchu muzycznego. Ale był także wspaniałym człowiekiem, wrażliwym na problemy ludzi, pełnym skromności, wielkiej dobroci i życzliwości. Jego śmierć to duża strata dla kultury.

„Żeby zapalać innych – trzeba samemu płonąć” (prof. Jan Miodek)

      Rajmund Hanke urodził się 25 grudnia 1938r. w Pawłowie (dziś dzielnica Zabrza) jako syn górnika. Ukończył Uniwersytet Śląski – filia w Cieszynie jako magister pedagogiki pracy kulturalno-oświatowej. Pracę zarobkową rozpoczął w 1955r. w Czechosłowackiej Żegludze na Łebie i Odrze, gdzie dosłużył się stopnia bosmana. Predyspozycje pisarskie zawiodły go do „Nowin” w Rybniku, a potem do „Głosu Zabrza”, gdzie przez 3 lata był reporterem. W Górnośląskich Okręgowych Zakładach Gazownictwa w Zabrzu wykonywał obowiązki starszego ekonomisty ds. dokumentacji prawnej inwestycji.

Stanowiska kierownicze pełnił w latach:

• 1967 -1975 – kierownik Wydziału Ekonomicznego Wojewódzkiego Komitetu Stronnictwa Demokratycznego w Katowicach
• 1973-1975 – wiceprezes Izby Rzemieślniczej w Katowicach
• 1975-1982 – wiceprezydent miasta Chorzowa
• 1982-1985 – dyrektor Wydz. Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach
• 1985-1988 – kierownik literacki Teatru Rozrywki w Chorzowie oraz publicysta „Dziennika Zachodniego” w Katowicach
• od 1981 – członek Zarządu Oddz. Śląskiego PZChiO
• od 1985 – Prezes Oddziału Śląskiego Polskiego Związku Chórów i Orkiestr w Katowicach. Jakiś czas pełnił funkcje wiceprezesa i prezesa Zarządu Głównego PZChiO w Warszawie.

      Był pisarzem. Debiutował w 1957 opowiadaniami i humoreskami w „Trybunie Robotniczej” i „Przemianach”. Ogłosił drukiem dwa tomiki opowiadań fantastyczno-groteskowych i arkusz literacki „Spotkanie z literatem” (stąd jego członkostwo w Związku Literatów Polskich i członkostwo honorowe Śląskiego Klubu Fantastyki). Pisał biografie i monografie, słowniki i szkice historyczne związane z Górnym Śląskiem.
      Jednakże szczególne zasługi poniósł jako autor licznych prac pisarskich i animator ruchu śpiewaczo-muzycznego. Mimo że nigdy nie był śpiewakiem, jego pasją stało się dokumentowanie dziejów i historii najnowszej śpiewactwa śląskiego, wspieranie inicjatyw i propagowanie dorobku śląskiej kultury (kilkadziesiąt książek i setki – może tysiące artykułów).

„Czyn mija, trwają jego pomniki” (Owidiusz)

      Aktywność i pracowitość tego wspaniałego mistrza słowa była ogromna i wręcz niewyobrażalna. Jako Prezes Oddz. Śląskiego PZChiO zrealizował wiele pomysłów, które zaowocowały wspaniałymi imprezami muzycznymi zarówno śląskimi, jak i ogólnopolskimi, a także o charakterze międzynarodowym. Były to m.in. Zjazdy Chórów Środkowej Europy, Zjazdy Chórów Słowiańskich w Wojew. Śląskim, Ogólnopolskie Prezentacje Psalmodyczne w Chorzowie, Święta Śląskiej Pieśni Chóralnej „Trojok Śląski” z Międzynarodową Nagrodą im. Stanisława Moniuszki – po obu stronach Olzy, w Rep. Czeskiej, na Zaolziu, Śląsku i Śląsku Cieszyńskim, Górnośląskie Prezentacje Chórów w Chorzowie, Festiwale Pieśni Maryjnej „Magnificat” w Piekarach Śląskich, Ogólnopolskie Festiwale Pieśni Chóralnej w Katowicach, Górnośląskie Dni Muzyki Sakralnej im. G.G. Gorczyckiego, Konfrontacje Chóralne i Orkiestralne, Adoracje Chórów przy Żłóbku w Bazylice OO. Franciszkanów w Panewnikach. Pielgrzymki: do Sanktuarium Maryjnego w Piekarach Śl., do Ojca Św. Jana Pawła II w Watykanie, do Sanktuariów Maryjnych w Europie, do Lichenia na I Ogólnopolską Pielgrzymkę Chórów i Orkiestr, gdzie śpiewało i grało ponad 5300 uczestników.

      W 1985r. reaktywował czasopismo „Śpiewak Śląski” (zał. 1920r, zlikwidowano w 1948), którego był redaktorem naczelnym. Jakiś czas był także red. naczelnym „Życia Muzycznego” – organu Zarządu Głównego PZChiO.

      Był inicjatorem wydawania zeszytów kompozytorów śląskich pn. „Pieśni chóralne”, potem były to dodatki do „Śpiewaka Śląskiego” – „Śląskie Zeszyty Nutowe” (wydawane dla chórów 2-,3- i 4-głosowych oraz orkiestr). Zainicjował wydanie „Śpiewaka Śląskiego w Szkole”, aby przyczynić się do poprawy stanu nauczania śpiewu w szkołach wszystkich typów. Był pomysłodawcą i realizatorem utworzenia przy Bibliotece Śląskiej w Katowicach Śląskiej Biblioteki Muzycznej, z której wiedzę czerpią członkowie amatorskiego ruchu muzycznego w Polsce.

Był Członkiem Prezydium Społecznego Komitetu Budowy Muzeum Śląskiego.

      Stworzył Konfraternię Najstarszych Chórów Śląskich, a potem Konfraternię Najstarszych Chórów Polskich, do której przyjmuje się polskie chóry z 90-letnim stażem zarówno w Polsce, jak i za granicą (mikołowska HARMONIA jest jednym z pierwszych członków Konfraterni).

„Kontynuując najstarsze tradycje śpiewactwa polskiego, jesteśmy strażnikami pieśni i muzykowania. Odpowiadamy za upowszechnianie tego piękna w XXI wieku” – powiedział kiedyś „Ojciec” Konfraterni – Rajmund Hanke.

O chórach mówił: „…to towarzystwa ludzi dobrej woli, dążących do wyśpiewania lepszego świata.”

Jego marzeniem było „zbratanie ludzi, aby wyśpiewać pokój, gdzie znikają wszelkie bariery i podziały, a wszystkich łączy umiłowanie kultury i sztuki, trwające wiecznie piękno pieśni, radości śpiewania.” („Śpiewak Śląski” 1993).

„Marzy mi się taki świat, w którym najbardziej powszechną formą walki będzie zawierzanie sile pieśni. Zło można pieśnią pokonać.” („Księga najstarszych polskich chórów w kraju i za granicą” – R. Hanke, 2007)

      Odszedł człowiek wielkiego serca i skromny, ogromnej energii i wrażliwości, o nieprzeciętnych zdolnościach organizacyjnych i niebywałej pracowitości, spokojny i uśmiechnięty. Za swą działalność został odznaczony wieloma medalami i uhonorowany najwyższymi nagrodami. Był Honorowym Prezesem Polskiego Związku Chórów i Orkiestr w Warszawie, Prezesem Honorowym Śląskiego Związku Chórów i Orkiestr w Katowicach i Członkiem Honorowym Chóru Mieszanego HARMONIA w Mikołowie.

      Zmarł 9 lipca br., został pochowany na Cmentarzu Mariackim w Chorzowie. Żegnały go delegacje chórów śląskich i 29 pocztów sztandarowych, przedstawiciele najwyższych władz państwowych i śpiewaczych, wielu działaczy i przyjaciół, przedstawiciele Kościoła katolickiego i ewangelicko-augsburskiego. Orkiestra Dęta „Bytom” pożegnała go muzyką, a śpiewacy śląscy zebrani w jeden chór – pieśniami pod dyrekcją Krzysztofa Kagańca (dyrygenta PZChiO).

      Na zawsze pozostanie w pamięci tych, których kochał, służył radą i ludzką życzliwością. Postaramy się spełnić Jego marzenia, żeby Mistrz był z nas dumny choć trochę, bo nigdy nie dorównamy jego tytanicznej pracowitości i skrupulatności. Pozostanie naszym wzorem działacza społeczno-muzycznego budującego więzy między ludźmi różnych narodów, języków, religii, przekonań muzyką i śpiewem.

„Czas goi rany,
wspomnieniami rekompensuje nam to wszystko,
co straciliśmy.”

/Wiesława Socha/

     Ligoniowie – potomkowie sławnego rodu Juliusza Ligonia, ród pisarzy śląskich, niezwykle zasłużony dla polskiego śpiewactwa na Górnym Śląsku. Juliusz Ligoń zetknął się z pieśnią powstania styczniowego w 1863 r. w Zawadzkiem. W swoim domu przyjął uczestników powstania, którzy opowiadali o paleniu dworów przez wojska carskie, o gwałtach i deportacjach, a gdy zaśpiewali „Boże coś Polskę” i „Z dymem pożarów”, podobno rozpłakał się i synom przykazał wyuczyć się tych pieśni. Jan Ligoń syn napisał wtedy w jednym ze swoich wierszy, że modlił się z ojcem „przed Najświętszej Panienki i Syna obrazem” o ratunek dla Polski. Jan Ligoń, wnuk Juliusza, należał do czołowych działaczy ZŚKŚ. Stanisław Ligoń, wnuk Juliusza, wywarł przemożny wpływa na rozwój życia kulturalnego w chórach śląskich.

     Jan Ligoń (1890-1961) – działacz ruchu śpiewaczego, inscenizator i reżyser przedstawień teatralnych. Syn Jana (1851-1927) maszynisty kopalnianego, poety i działacza kulturalnego oraz Rozalii z Podstawów, wnuk Juliusza – kowala – poety. W sławnym śląskim rodzie pisarzy ludowych Jan poświęcił się śpiewactwu w najwyższym stopniu. Ukończył szkołę powszechną w Bytomiu w 1904 r., praktykował w Banku Ludowym w Bytomiu, był członkiem Towarzystwa Śpiewaczego „Jedność” i jego prezesem (1912). Inne jego funkcje to:

•  członek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Bytomiu
•  współorganizator Towarzystwa „Iskra” w Bytomiu od 1914 r.
•  w wojsku niemieckim w Mikołowie (1914-1918)
•  uczestnik I, II, III Powstania Śląskiego
•  przewodniczący komitetu plebiscytowego w Pszczynie
•  doradca powiatowy przy Komisji Koalicyjnej w Pszczynie
•  sędzia pokoju w Sądzie Powiatowym w Mikołowie od 1923 r.
•  przewodniczący Rady Miejskiej w Mikołowie (1919-1937)
•  prezes Wydziału Powiatowego Kółek Oświatowych w Pszczynie od 1922
•  prezes Śląskich Kół Śpiewaczych 1920-1931
•  prezes chóru „Lutnia” w Pszczynie
•  współtwórca Polskiego Chóru Harmonia w Mikołowie – prezes (1919-20)
•  więzień obozów w Dachau i Gusen (1939-1940)
•  urzędnik administracji w zakładach obuwniczych w Chełmku (1940-45)
•  pracownik NBP w Mikołowie i Katowicach 

Zmarł w Mikołowie, pochowany na cmentarzu przy kościele św. Wojciecha.

Mikołowski Słownik Biograficzny
Marian Sworzeń, A. Dudek

     Stanisław Ligoń (1879-1954) – literat, gawędziarz, artysta malarz, pseudonim Karlik z „Kocyndra”, syn Jana, brat Jana, ur. 27 lipca w Królewskiej Hucie; po ukończeniu szkoły powszechnej pracował jako goniec w księgarni; praktykant w pracowni kościelno-artystycznej w Poznaniu u p. Szpetkowskiego; uczył się w Szkole Artystyczno-Przemysłowej w Krakowie; w Berlinie kontynuował studia malarskie (1900-1904), w Bytomiu ilustrował książki, w Mikołowie pracował w Drukarni Miarki; współzałożyciel Harmonii, prezes chóru (1910), związany z amatorskim ruchem śpiewaczym i teatralnym; członek Polskiego Komisariatu Plebiscytowego – Wydział Prasowy; redaktor „Kocyndra”; pracownik Naczelnej Rady Ludowej; podreferendarz w Wydziale Oświecenia Publicznego Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego w Katowicach (1923-1934); dyrektor rozgłośni radiowej w Katowicach (1934-1939); poseł na Sejm RP (1935-1939); prezes Związku Plastyków Śląskich: kierownik sekcji teatrów ludowych; członek Towarzystwa Przyjaciół Teatru; członek Zarządu Instytutu Śląskiego; w czasie II Wojny Światowej – w Rumunii, Jugosławii (działacz Ligi Polsko-Jugosłowiańskiej), na Cyprze i w Palestynie (założyciel Domu Polskiego w Jerozolimie); pracownik Polskiego Radia w Katowicach (1946-1954); autor pierwszych teatrów na Śląsku.

Mikołowski Słownik Biograficzny
Marian Sworzeń, Adam Dudek

Stanisław Ligoń wydał Album karykatur plebiscytowych „Kocyndra”. Po mistrzowsku potrafił wykorzystać wartości folkloru. Opracował widowiska folklorystyczne: Wesele na Górnym Śląsku (wystawione 115 razy), opiekował się teatrami amatorskimi, założył bibliotekę teatralną.
W katowickim radiu szły jego „Bery i bojki śląskie”. Dzięki niemu śląskie chóry miały łatwy dostęp do Radia. Był współautorem audycji „Czelodki Radiowej”. Występował w audycji Aleksandra Widery „Na filarze 407”. Zmarł 17 marca 1954 r. Pochowany na cmentarzu przy ul. Sienkiewicza w Katowicach. Ustanowiono Nagrodę im. Stanisława Ligonia.

     Ks. Aleksander Skowroński urodził się 9 lutego 1863 r. w Hucie Laury, jako syn maszynisty Wojciecha Skowrońskiego i jego żony Weroniki z Walkiewiczów. Po odbyciu szkoły ludowej w Hucie Laury (Siemianowice), a potem gimnazjum u św. Macieja we Wrocławiu (1885-1888) słuchał teologii i zarazem slawistyki, należąc tam do najruchliwszych członków Towarzystwa Górnośląskiego i wszelkich innych towarzystw polskich. We Wrocławiu odbył też jednoroczną służbę wojskową. Wyświęcony w 1889 r. na kapłana pracował jako wikary w Królewskiej Hucie (1889-92) w Łączniku i Solcu (powiat prudnicki) a następnie jako administrator w Szymiszowie i Ligocie pod Białą, gdzie został proboszczem.
Znany ze swej działalności społeczno-narodowej, został wybrany w 1907 r. jako przedstawiciel Koła Polskiego do parlamentu niemieckiego. Podczas trzeciego powstania górnośląskiego musiał z Ligoty uchodzić i dopiero po całorocznej tułaczce otrzymał probostwo w Mikołowie w 1922 r. Został uroczyście do Mikołowa wprowadzony, poświęcił sztandar Harmonii i stał się przyjacielem chórzystów w dobrych sprawach;
współpracownik „Katolika” i „Gazety Opolskiej”; organizator i prezes Towarzystwa Szerzenia Elementarzy im. ks. Engla; prezes Polskiego Towarzystwa Ludowego; przedstawiciel Śląska w Polskim Centralnym Komitecie Wyborczym 1904; przedstawiciel Polskiego Komitetu Wyborczego na Rzeszę Niemiecką 1904; członek „Straży” i „Górnoślązaka” 1905; poseł do Reistagu na okręg rybnicko-pszczyński (1908-1909); organizator pomocy ofiarom I Wojny Światowej; przewodniczący Śląskiego Komitetu Wykonawczego Niesienia Pomocy Głodującej Ludności Królestwa 1915 r.; przewodniczący organizacji „Towarzystwo Oświaty na Śląsku im. św. Jacka”; wybrany do Naczelnej Rady Ludowej 1918-1921; proboszcz parafii Mikołów 1922-1934 (odnowił kościół, wybudował dom parafialny); założyciel Spółdzielni „Dom Polski” w Mikołowie; kandydat na biskupa katowickiego 1922; archidiakon Kapituły Katedralnej 1926; prałat; komisarz biskupi regionu zachodniego 1928; prałat domowy biskupa katowickiego 1930; zwolennik Narodowej Demokracji: prezes honorowy Stronnictwa Narodowego, zwolennik Korfantego; honorowy obywatel Mikołowa – 1933.
Zmarł w 1934 r. w Mikołowie i tam został pochowany.
Ksiądz Skowroński pisał po polsku, łacinie i niemiecku. Jest autorem wierszy i poematów m.in. „Jam Zmartwychwstanie”, „Młody Ślązak”, „Ha, już świta”, „O św. Alojzym”, „W krzyżu zbawienie”, „Wybór poezji”. Zasługi około polskości Górnego Śląska znalazły swe uznanie w nadaniu mu w roku 1923 Krzyża Komandorskiego orderu Polonia Restituta.

fragmenty z Mikołowskiego Słownika Biograficznego
Marian Sworzeń, Adam Dudek

     Marta Wojtynek, z d. Bednarek (1893-1978) działaczka społeczna, ur. w Mikołowie, członkini Towarzystwa Śpiewu Harmonia i Towarzystwa Oświaty św. Jacka w Mikołowie, sanitariuszka w I Powstaniu Śląskim, organizatorka strajku w Mikołowie (1920); członkini Towarzystwa Polek; członkini Polskiego Związku Zachodniego; zakładniczka Niemców w czasie II Powstania Śląskiego, osadzona w więzieniach we Frysztacie i Sosnowcu; po II Wojnie Światowej członkini Towarzystwa Śpiewu Harmonia.

     Robert Wycisło (1878-1940) – urodzony w Wyrach, syn Adama i Filipiny, z d. Chmiel. Zecer w drukarni K. Miarki w Mikołowie. Współorganizator Towarzystwa Śpiewu Harmonia (1908) prezes chóru 1912-1914 i 20-22. Aktywny działacz na rzecz Polski w okresie plebiscytu. Otrzymał Odznakę III stopnia, nadaną przez Radę Związku Kół Śpiewaczych w Warszawie.

     Franciszek Gasz – Członek Rady Miejskiej w 1922 r., sędzia pokoju w Mikołowie, współzałożyciel Harmonii i jej członek aż do 25-lecia Chóru.

     Ryszard Bąk (1889-1967), ur. w Wyrach, syn Aleksandra i Wiktorii, z d. Żur, pracownik inspekcji górniczej księcia pszczyńskiego 1918-1919 w I powstaniu śląskim dowódca kompanii na teren Mikołowa, po upadku I powstania w obozie w Dziedzicach i Oświęcimiu; kurs podchorążówki w Poznaniu 1919-1920; Centralna Szkoła Karabinów Maszynowych w Chełmnie na Pomorzu-Batalion Broni Specjalnych 1920;

•  kierownik biura plebiscytowego w Mikołowie 1920
•  dowódca obrony Zakładów Graficznych w Mikołowie
•  w III Powstaniu walczy pod Dobrodzieniem i Zembowicami
•  awans na podporucznika 1922
•  posiadał hurtownie tytoniu, sklep galanteryjny oraz firmę budowlaną (odbudował MDK, kościół ewangelicki)
•  współtwórca 180-osobowej kompanii specjalnej (walki pod Sośnią Górą i pod Wyrami) 1939
•  1939-1945 – ukrywał się na Pomorzu
•  Współzałożyciel Harmonii, prezes chóru 1928-1933 oraz 45-46
•  członek Związku Powstańców Śląskich 1922-1939
•  wiceprezes ZBOWiD-u w Mikołowie

Zmarł w Mikołowie i tam pochowany. Otrzymał Krzyż Plebiscytowy, Krzyż Niepodległości, Złoty Krzyż Zasługi , Śląski Krzyż Powstańczy, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski.

     Bernard Wikarek, pseudonim Kaufmann, 1895-1939; działacz społeczny, urzędnik, żołnierz armii niemieckiej – trzykrotnie ranny; współorganizator naczelnik i prezes Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Mikołowie; członek i prezes (1925-27) Harmonii; członek Związku Powstańców Śląskich ; w I Powstaniu Śląskim zastępca dowódczy kompanii na odcinku Dziedzice 1919; członek Milicji Górnośląskiej; oficer broni i referent techniczny POW na powiat pszczyński i katowicki 1920; sekretarz biura Polskiego Komitetu Plebiscytowego w Mikołowie 1920;
II Powstanie Śląskie – walczył na terenie Mikołowa; III Powstanie Śląskie – oficer aprowizacyjny walczył pod Gogolinem, Srebniowem i Górą św. Anny; kierownik Straży Granicznej (1921-1922); sekretarz Związku Ochrony Kresów Zachodnich w Katowicach; naczelnik Urzędu Okręgowego w Piekarach (1928-31); urzędnik w Zarządzie Miejskim w Mikołowie 1931-1939; uczestnik kampanii wrześniowej 1939, aresztowany przez Niemców i rozstrzelany w piaskowni na Groniach w Mikołowie 17 września 1939 r.
Odznaczony: Gwiazdą Górnośląską, Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności I klasy, Medalem Niepodległości, Brązowym Krzyżem Zasługi.

      Emanuel Kleinert (1875-1962) ur. w Bytomiu, syn Szymona i Marcjanny z d. Kulawik. Introligator, drukarz, powstaniec śląski; uczeń introligatorni w „Katoliku” w Bytomiu 1889-1893; pracownik zakładów introligatorskich w Krakowie, Wrocławiu (1893-1899); kierownik działu introligatorni w „Katoliku” (1899-1913); członek spółki „Drukarnia Karola Miarki” 1913; członek spółki „Drukarnia Karola Miarki” 1913; w wojsku niemieckim 1915-1918 (front wschodni); członek Towarzystwa Alozjanów i Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”; członek Kasyna Polskiego w Bytomiu; członek Towarzystwa Śpiewu Harmonia od 1918 r.; pracownik drukarni w Będzinie i w Lublinie 1939-1943; ukrywał się w latach 1943-45; kierownik drukarni Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach 1945-1950; odznaczenia – Śląska Wstęga Waleczności i Zasługi, Krzyż Niepodległości, Srebrny Krzyż Zasługi, Medal za długoletnią pracę, Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Powstańczy.

      Bolesław Herman urodził się 7 lipca 1921 r. w Zabrzu, w rodzinie robotniczej. Rodzice jego przenieśli się do Mikołowa, ponieważ ojciec dostał tutaj pracę na kolei. Został więc kilkuletni Bolek mikołowianinem i wrósł w to miasto na stałe. Od swoich młodzieńczych lat związany był z Harmonią jako śpiewak, prezes, członek wspierający. Widywałam czasem starszego pana na koncertach. Bywał tam, gdzie śpiewa Harmonia i uśmiechał się. Ten jego promienny, młodzieńczy uśmiech powodował, że bardzo pragnęłam bliżej go poznać a poprzez niego Harmonię sprzed lat. Spotykając go od wielu lat na ulicy z nieodłącznym rowerem, zagadnęłam kiedyś o moim pragnieniu porozmawiania o „starej” Harmonii. Odpowiadał niezmiennie: „jeszcze zdążymy”.
Nie zdążyliśmy. Odszedł 10 marca 2006 r.